“De effectiviteit van de coronapas is beperkt en de hoge besmettelijkheid van de omikronvariant ondermijnt die verder. Toch wil het kabinet niet van de coronapas af. Critici waarschuwen voor de risico’s van een al te gemakkelijk inkrimpen van grondrechten.”
Dat zegt onderzoeksjournalist Thomas Bollen van Follow The Money, een journalistiek platform, dat een reputatie heeft voor het blootleggen van achterliggende belangen van bedrijven en overheden. Het lijvige artikel werd op vrijdag 28 januari gepubliceerd. Hieronder volgt een samenvatting.
De lockdown is grotendeels voorbij voor wie zijn booster heeft gehaald en geen principiële problemen heeft met het tonen van een vinkje. Voor mensen die geen coronapas hebben, of weigeren die te gebruiken, blijft de bewegingsvrijheid beperkt: geen toegang tot de sportschool, klimhal of het theater.
De coronapas werd in september gepresenteerd als ‘tijdelijk’, maar is inmiddels al vier maanden van kracht. Het officiële doel: de aantallen ziekenhuisopnames en coronabesmettingen beperken, zodat de maatschappij verder open kon. Hoeveel ziekenhuisopnames en besmettingen de coronapas moest voorkomen om het beknotten van grondrechten te rechtvaardigen, is nog altijd niet duidelijk.
Gebrekkige onderbouwing
In november bleek de coronapas al te struikelen en moest Nederland opnieuw in lockdown. Het gestelde doel van het beperken van de belasting van de zorg werd niet bereikt, maar dat leidde niet tot intrekking van de maatregel. Sterker nog: aanscherpen was het motto. Naar 2G, zoals in Duitsland. Ter onderbouwing van nut en noodzaak van de coronapas en 2G gebruikte het kabinet gebrekkige modellen. De meest recente modellering (TU Delft), onderbouwde 2G als middel in de strijd tegen corona eveneens niet. En nu de omikronvariant heerst, neemt de toegevoegde waarde van 2G en 3G nog verder af.
Kuipers geeft aan dat de coronapas voorlopig blijft. Hij verwees ter onderbouwing naar het Delftse onderzoek: ‘een 15 procent demping [3G] maakt precies het verschil tussen een sterke toename en het gelijk blijven van het aantal besmettingen.’ Genoemde 15% komt niet overeen met de bevindingen van de onderzoekers: 5,4 % bij 3G of 9,8% bij 2G. Mits je de coronapas ook invoert voor de supermarkt. En daarvoor is een wetswijziging vereist.
Massaal testen een onbegaanbare route
Zelfs als de door Kuipers genoemde 15% wel zou kloppen, is dat geen rechtvaardiging voor de coronapas. De onderzoekers van TU Delft schrijven zelf: ‘De interpretatie van de modeluitkomsten vereist voorzichtigheid. Het model is een simplificatie van de werkelijkheid.’ We weten dus niet wat een lager reproductiegetal voor absolute aantallen besmettingen en ziekenhuisopnames betekent.
Ook gedrag op specifieke locaties wordt niet meegenomen. De risico’s op besmetting in een dampende kroeg zijn heel anders dan op het terras, in het theater of langs het voetbalveld. Ook leeftijd is van belang om de gevolgen van besmettingen in te schatten. Het onderzoek schat enkel relatieve verschillen tussen variaties van de coronapas in. De optie die daarbij nog als beste uit de bus kwam, is 1G-beleid: iedereen testen voor toegang. Afgelopen zomer zette Follow The Money al eens op een rijtje waarom hoofd ic van het VUmc Armand Girbes en anderen massaal testen een ‘onbegaanbare route’ noemen.
Dat er minder mensen ernstig ziek worden, werpt de vraag op of de strategie om zoveel mogelijk besmettingen tegen te gaan nog wel de juiste is. Corona-afdelingen in ziekenhuizen worden opgedoekt en verschillende landen schrappen alle maatregelen, ook de coronapas. Toch nemen politici in vergelijkbare situaties met dezelfde informatie volledig verschillende besluiten. In Frankrijk werd 2G van kracht. Macron draait er niet omheen: de toegangspas is bedoeld om ongevaccineerde Fransen zodanig ‘te treiteren’ dat ze alsnog een vaccin nemen. Uit het Delftse onderzoek blijkt dat die strategie in Nederland averechts zou werken.
Maatregelen terugdraaien
De WHO was op 18 januari duidelijk over de medische feiten omtrent boostervaccinaties voor niet-kwetsbare jongeren: ‘Er is op dit moment geen bewijs dat gezonde kinderen of adolescenten een booster nodig hebben. Geen enkel bewijs.’ Om deel te mogen nemen aan het openbare leven moeten jonge mensen zich dus verplicht laten injecteren met een vaccin waarvan de toegevoegde waarde voor hen niet is bewezen. Terwijl er tal van minder ingrijpende maatregelen denkbaar zijn. Zoals het verstrekken van gratis zelftests, betere ventilatie en persoonlijke benadering van mensen in risicogroepen.
Als een coronapas nauwelijks effectief is, hoe kan die maatregel dan tóch proportioneel zijn ten opzichte van zo’n ingrijpende inperking van grondrechten? Mensen buitensluiten van het sociale leven is geen kleinigheid. Om de kloof te dichten moet je als overheid laten zien dat maatregelen een legitiem doel dienen, en er niet zijn om mensen te pesten. Dat betekent: maatregelen ook weer terugdraaien wanneer ze niet effectief blijken. Rutte houdt desondanks – en ondanks de uitkomsten van het Delftse onderzoek – vol dat het verstandiger is 3G niet af te schaffen en 2G ‘in de gereedschapskist’ te houden.