Ter gelegenheid van de verschijning van het boek ‘Pandemische chaos: het coronabeleid onder de loep’ ging Marlies Dekkers op het online platform ‘De Nieuwe Wereld TV’ 9 oktober jl in gesprek met auteur, oud-hoofdredacteur van het Geneesmiddelenbulletin, oud-huisarts en epidemioloog Dick Bijl. Ook cultuurfilosoof en publicist Ad Verbrugge en hoogleraar wiskunde en waarschijnlijkheidsrekenen Ronald Meester, deelden hun visie op het huidige coronabeleid.
Dick Bijl had zijn boek ‘Griep’ begin vorig jaar eigenlijk al af, toen kwam de coronapandemie. Bijl vond dat hij daar echt aandacht aan moest besteden. ‘Griep’ verscheen daarom vorig herfst (2020). Na de publicatie ervoer Bijl al snel – ook door contact met vele deskundigen op het gebied van de pandemie – dat er maatschappelijk gezien heel veel aan de hand was waar zo snel mogelijk over gepubliceerd zou moeten worden. Hij zocht daarop contact met allerlei mensen die – in tegenstelling tot de OMT-leden – wél de maatschappelijke gelaagdheid weerspiegelen, met name in de wetenschap.
Coauteurs
In het nu uitgekomen boek Pandemische chaos’ staan bijdragen van onder andere Mattias Desmet, Robin Fransman, Michaéla Schippers, Hans Koppies, Armand Girbes, Bob de Wit en Dick Bijl zelf, elk vanuit hun eigen vakgebied. Bijl zegt over zijn keuze van deze coauteurs: “Dit is natuurlijk gekomen omdat ik me jarenlang heb beziggehouden met medicijnen, hun ontwikkeling en de onderzoeken, en daarna het gebruik in de praktijk. Dit bleek allemaal heel erg tegen te vallen in vergelijking met wat de nationale overheden zeggen, met wat de Wereldgezondheidsorganisatie zegt. Dus op dit gebied vond ik ook dat de burgers in het land recht hebben op meer inhoudelijke informatie vanuit verschillende disciplines.”
Ronald Meester, die een bijdrage aan het boek leverde over cijfers, vertelt over de vele misverstanden daarover. Zo staat op de website van het RIVM nog steeds het oude IFR-cijfer (Infection Fatality Rate, dus de kans om aan corona te overlijden na besmetting), van tussen de één en anderhalf procent – wat een zeer ernstige zaak zou zijn als dat klopte. “Maar een vrij eenvoudige analyse van de cijfers in Nederland laat zien dat het getal voor het grootste deel van de bevolking in Nederland ongeveer een factor honderd te groot is”, aldus Meester.
Risicoverschillen
“De juiste cijfers zijn niet goed vast te stellen, dit hangt heel erg af van naar welke bevolkingsgroep je kijkt”, waarop hij toelicht dat niet alleen leeftijd een belangrijk rol speelt, maar je lichamelijke conditie net zo goed. Ook is er een groot verschil in het risico voor mensen onder de 60, 70 jaar of daarboven. Voor mensen jonger dan 40 is het risico zelfs verwaarloosbaar, dus het gaat om grote verschillen per leeftijdsgroep.
Meester merkt dat er een enorme focus ligt op de cijfers, het is haast een obsessie geworden: “Er is een hyperfocus op de risico’s die met corona samenhangen. In mijn bijdrage heb ik het vergeleken met bijvoorbeeld andere risico’s die wij met ons allen lopen, zonder dat we daar ook maar een moment bij stilstaan. Die risico’s zijn heel vaak een stuk groter, maar we hebben nou eenmaal ontzettend veel moeite om kansen met elkaar te vergelijken en daar een verstandige uitspraak over te doen.”
Ad Verbrugge droeg met een filosofische bespiegeling bij aan het boek met als insteek ‘wat laat je in de politiek eigenlijk aan afwegingen toe?’ “Het kenmerkende van een politieke overweging is dat je het hebt over het gemeenschappelijk goed”, aldus Verbrugge. “Dat gaat over het goede leven in zijn geheel, met alle factoren. Voor Aristoteles is gezondheid geen politiek goed, dat is het domein van artsen. Het is een doel dat je realiseert met behulp van een kunde, in dit geval de geneeskunde. Als je de door geneeskundige overwegingen laat leiden en daarbij een doel formuleert dat er bijvoorbeeld geen (of zo min mogelijk) sterfgevallen mogen zijn, dan depolitiseer je een vraagstuk, dat heeft niet meer met het goede leven te maken. Dat hebben we in zekere zin ook zien gebeuren, het is eigenlijk een technische benadering geweest waarin we op een goed moment als doel hadden dat we een oorlog moesten winnen tegen een virus. ‘Het virus platslaan’, dat hoor je ook steeds, het willen verdrijven van het virus. Waar er kosten noch middelen worden gespaard om alle techniek in te zetten om die oorlog tegen een virus te winnen. Op dat moment is de politiek eigenlijk in de ban van techniek.”
Evaluatie ontbreekt in coronabeleid
“Je ziet dat de discussie al heel vroeg werd verengd tot een virologisch, medisch vraagstuk. Ook in de samenstelling van het OMT. Wanneer je eenmaal zo’n gezelschap hebt, dat met die bril kijkt naar dat verschijnsel, dan kun je uitrekenen dat het eenzijdig wordt”. Verbrugge stelt ook dat iedereen die eenzijdigheid begreep voor de beginperiode van de crisis, maar vindt dat er vanaf de zomer van 2020 grondig gereflecteerd en geëvalueerd had moeten worden op wat er gebeurde. Helaas is het beperkte perspectief dominant gebleven en ging men inzetten op een soort veldslag tegen het virus. “Dus we hebben het niet meer over het goede leven maatschappelijk gezien, niet meer over gezondheid, over de maatschappij, we hebben het nog maar over één ding”, aldus Verbrugge.
Richt je op gezonde leefstijl
Dick Bijl antwoord op de vraag wat hij van de ‘one size fits all’-aanpak vindt, dat hij ernaar kijkt vanuit zijn epidemiologische kennis: “Het gaat om het gemiddelde en dat probeert men dan op deze manier omhoog te krikken, met aanvankelijk mogelijk een succes. Maar we zien dat succes snel afbrokkelen nu, dus mensen kunnen daar absoluut geen houvast aan ontlenen. Waar ze wel houvast aan kunnen ontlenen is de gezonde levensstijl, probeer minder medicijnen te gebruiken, probeer meer te bewegen en gezondere voeding te gebruiken, stop met roken. Dat kun je gewoon zelf doen. En dat geeft je ook de kracht om verder te gaan.”
Ronald Meester vult hierbij aan dat de overheid daar totaal geen aandacht voor heeft. Hij verbaast zich over minister Hugo de Jonge die letterlijk zegt ‘ik heb nul komma nul begrip voor mensen die zich niet laten vaccineren’ – wat zeg je dan als overheid! “Misschien vond ik dit wel de meest verschrikkelijke uitspraak vanuit de overheid die ik de afgelopen anderhalf jaar heb gehoord. Een serieuze minderheid van mensen die er vragen bij hebben, die niet zeker weten of het wel verstandig is zich te laten vaccineren, die worden als idioten weggezet. Dat heeft, in mijn ogen, tot een enorme sociale crisis geleid. Het betekent dat het tegengeluid, de vragen, de onzekerheid er allemaal niet meer mogen zijn.”
Voorkom totalitair denken
Ad Verbrugge beaamt dit: “Er kunnen hele goede redenen zijn om je niet te laten vaccineren, redenen die ook niet asociaal zijn. Het heeft niets te maken met ontkennen van de situatie, want als je naar de cijfers kijkt en je maakt een afweging, dan kun je zeggen ‘ik kies hiervoor, ook omdat ik niet weet wat het vaccin op langere termijn gaat doen’. Dat weten we eigenlijk ook nog niet, het blijkt toch dat er meerdere korte- en langeretermijn-effecten zijn. In ieder geval, wanneer je het over jongeren en kinderen hebt die zo aantoonbaar weinig risico lopen, om zo’n boodschap als overheid de wereld in te slingeren waarin je mensen diskwalificeert, dat is een vorm van totalitair denken. Dat spoor moeten we helemaal niet op willen en dat kun je alleen voorkomen wanneer je met elkaar een open gesprek hebt.”
Meester: “Wat me opvalt is dat als je dat gesprek aangaat met individuele mensen, dan blijkt dat je best wel vaak tot een gesprek kunt komen. Maar die moeite moet je wel gaan nemen.”
Verbrugge: “En dat moeten de politiek en media mogelijk maken. En als je dat niet wilt, dan creëer je een klimaat van polarisering, en dat is wat er gebeurt.”
Dick Bijl, ten slotte: “En dat is niet goed, dat is ook wat advocaat Jasper Bovenberg in het boek schrijft, ‘Wat is nou de beste oplossing?’ Censuur of het vrije woord, we moeten die discussie aangaan. Het vrije woord moet prevaleren en dat is ook de ultieme boodschap van het boek.”
Over het online platform ‘De Nieuwe Wereld TV’:
De Nieuwe Wereld TV is een platform dat mensen uit verschillende disciplines bij elkaar brengt om na te denken over grote veranderingen die op komst zijn door een combinatie van snelle technologische ontwikkelingen en globalisering. Het is een initiatief van journalist Paul van Liempt, filosoof Ad Verbrugge en David van Overbeek.
De Nieuwe Wereld TV wordt gemaakt in samenwerking met Centrum Ethos aan de VU en Filosofische School Nederland.