De Covid-19-maatregelen hebben een negatief effect op de psychische gezondheid. Het Artsen Covid Collectief (ACC) spreekt van een angstpandemie. Een zichzelf versterkend proces van angst, psychische programmering, polarisatie van de bevolking en politieke dwang. Is er een uitweg uit deze beklemmende situatie? De artsen van het Artsen Collectief denken van wel: de coronamaatregelen snel versoepelen en een open publiek debat. Zonder shaming, framing of blaming.
Op het eerste gezicht lijken de lockdown, de anderhalve meter, veelvuldig handen wassen, mondkapjes en quarantaines onze gezondheid te beschermen. Maar ondertussen vormen ze een drastische beperking van ons sociale leven en onze persoonlijke vrijheid. Hoe langer de vrijheidsbeperking duurt, hoe groter de psychische schade. Die treft niet alleen kwetsbare mensen, maar de hele bevolking. Er zijn meer mensen met angst en depressie dan vóór de Covid-19-crisis. En de klachten zijn ernstiger dan ooit. Ook is het aantal gevallen van zelfdoding toegenomen.
De artsen van het ACC stellen dat de angst toeneemt door de manier waarop de overheid, OMT en RIVM de bevolking informeren over het Covid-19-virus. Kranten, televisie en andere media laten continu dezelfde boodschap horen. Er lijkt slechts één gevaar te bestaan: corona. Met slechts één oplossing: het vaccin. Emotionele verhalen en nare beelden van ziekte en sterfte, chaos en statistieken en getallen onderstrepen het gevaar.
Het instrument shaming, blaming en framing lijken politici en overheidsinstanties bewust in te zetten, om de angst te vergroten. Je bent verantwoordelijk voor andermans ziekte of dood, er ontstaat angst om de schuld te krijgen of aangesproken te worden voor de ellende, schaamte omdat je niet meedoet. De druk die van shaming en blaming uitgaat, zorgt ervoor dat mensen de maatregelen eerder zullen volgen.
Microbiologen, dokters, journalisten, filosofen en andere publieke figuren die zich in het debat mengen met een afwijkende mening, krijgen te maken met het verschijnsel framing: neergezet worden als onbetrouwbaar, onbetekenend of als wappie. Zodat het anders denken zich vooral niet zal verspreiden of wortel schieten.
Verlies en innerlijke strijd
De coronamaatregelen zijn fors, wat de ernst van de situatie extra benadrukt. De maatregelen staan haaks op de leefomstandigheden zoals we die tot nu toe kenden. Dit kan een gevoel van acuut verlies geven, wat leidt tot emoties die veel weg hebben van rouw.
Afstand houden, elkaar niet zien of aanraken, mondkapjes, avondklok, onvrijwillige vaccinaties; al deze maatregelen stroken niet met menselijke behoeften. Maar toch wordt van de hele bevolking verwacht dat er aan meegedaan wordt. Dit geeft innerlijke spanning, ofwel cognitieve dissonantie. Die spanning ontstaat doordat de eigen overtuiging (recht op vrijheid, moeite hebben die kwijt te raken, behoefte aan sociale contacten en aanrakingen) tegengesteld is aan de wettelijke voorschriften. Cognitieve dissonantie maakt mensen vaker boos en onrustig. Boos naar zichzelf, maar ook naar anderen. Dit kan ontaarden in huiselijk geweld. De Wereld Gezondheidsorganisatie (WHO) rapporteerde een toename van geweld binnen gezinnen tijdens de coronacrisis. Ook in Nederland zien we een stijging van huiselijk geweld en kindermishandeling (40%).
Psychische programmering
Cognitieve dissonantie werkt angst en stress in de hand. In het brein ontstaat een hypnotische toestand die doet denken aan psychische programmering. Het wordt lastiger om rationeel te denken. In deze toestand zijn mensen gemakkelijker te beïnvloeden. Er ontstaat een blind vertrouwen in leiders die bescherming lijken te bieden tegen bedreiging van buitenaf en een grote acceptatie voor gedragsvoorschriften.
In een toestand van bewustzijnsvernauwing is het moeilijk om te bedenken wat wel en niet goed voor je is. Je kunt minder openstaan voor nieuwe informatie. Dit werkt allerlei tegenstellingen tussen individuen en groepen in de hand. Anders denken wordt niet goed verdragen. Normale discussies zijn vrijwel onmogelijk. Dat kan resulteren in verwijdering en scheuren in werkrelaties, vriendschappen of families: polarisatie.
Uitweg
Er is een uitweg uit deze beklemmende situatie. Allereerst zou de overheid en instanties waar zij mee samenwerkt hun boodschap over het Covid-19-virus op geruststellender toon kunnen overbrengen. Daarnaast zouden zij een veilige bedding kunnen bieden voor het publieke debat. Zonder blaming, shaming of framing. Zodat een open discussie gevoerd kan worden met ruimte voor ieders opvattingen, ook als die afwijkend of tegengesteld zijn.
Voor de Nederlandse burgers is het belangrijk te vertrouwen op het eigen lichaam en te beseffen dat de dood bij het leven hoort. Maatregelen als lockdowns kunnen virussen, ziekte en de dood niet uitbannen.
De artsen van ACC zien vooralsnog geen grote problemen van het Covid-19-virus voor de volksgezondheid. Ze verwachten dat dit virus, net als andere coronavirussen, deel gaat uitmaken van de jaarlijkse griepepidemie. Omdat uit veel studies inmiddels blijkt dat het coronavirus voor de meeste mensen (98%) geen groot gevaar vormt, is het realistisch om de coronamaatregelen op korte termijn te versoepelen.
Het Artsen Covid Collectief wil dat dit zo snel mogelijk gebeurt, zodat dat er een einde komt aan de angstpandemie, de polarisatie en de politieke dwang. Artsen zien het als hun eerste taak mee te denken over verbetering van de volksgezondheid. En in de praktijk: de kwetsbare groep beschermen (alles op vrijwillige basis), zodat de meerderheid van de bevolking zich kan herstellen en leven en werkzaamheden kan oppakken en zich kan herstellen.
Meer hierover weten? Lees dan ons uitgebreidere achtergrondartikel over de angstpandemie.