Het symposium Gedrag en Pandemieën georganiseerd door het Be Prepared Consortium, belicht hoe overheden en academische instellingen gedrag kunnen sturen tijdens pandemieën. Vanuit de visie van Stichting Artsen Collectief, dat pleit voor patiëntgerichte, holistische zorg en geïnformeerde keuzevrijheid, stellen wij dat het programma een zorgwekkend tekort aan kritische zelfreflectie toont op de rol van overheid en academie tijdens de COVID-19-pandemie. Deze lacune roept de vraag op of zij geschikt zijn voor het opzetten van ethisch verantwoorde gedragsbeïnvloedingscampagnes.
In dit artikel belichten we de onjuistheden in overheids- en academische communicatie, zoals het “veilig en effectief” mantra voor COVID-19-vaccins en de eenzijdige zoönose-hypothese, en pleiten we voor een transparantere, patiëntgerichte benadering.
Symposium: gedragssturing zonder reflectie
Het symposium, waarvan het programma beschreven staat op de website van het Be Prepared Consortium, focust op mentale gezondheid, preventiegedrag en beleidsadvies. Sessies zoals “De MICK-studie: een interventie om vaccinatie-acceptatie te verhogen” en “Effectieve risicocommunicatie bij pandemieën” illustreren hoe overheden en academici, waaronder het RIVM, gedragsinterventies inzetten, zoals telefonische vaccinatie-uitnodigingen of communicatie gericht op kwetsbare groepen, waar 25-30% van de bevolking zou kampen met “lage gezondheidsgeletterdheid”. De nadruk op zoönosen als oorzaak van meer dan 60% van infectieziekten en 75% van opkomende ziekten wil de urgentie van deze strategieën onderstrepen, maar verhult een cruciaal probleem: het symposium toont weinig zelfreflectie op de misstappen van overheid en academie tijdens de COVID-19-pandemie en roept dus de vraag op of zij de juiste partijen zijn om gezondheidsgeletterdheid te onderwijzen.
De sessie “Gedwongen of vrijwillige gedragsverandering? De impact van de coronamaatregelen op naleving” erkent de spanning tussen dwang en autonomie, maar lijkt oppervlakkig. Er wordt geen diepgaande analyse geboden van hoe overheids- en academische communicatie het vertrouwen van burgers heeft geschaad. Dit gebrek aan zelfreflectie lijken het symposium, en bij uitbreiding de organiserende instanties, ongeschikt te maken voor het ontwerpen van gedragsbeïnvloedingscampagnes die ethisch en effectief zijn.
Een waarschuwing voor manipulatie
Robert Malone, een pionier in mRNA-technologie, stelt dat overheden tijdens de COVID-19-pandemie psychologische oorlogsvoering toepasten via propaganda en censuur. Hij bekritiseert de inzet van media die eenzijdige narratieven pushen, zoals het “veilig en effectief” mantra, en waarschuwt voor “techno-totalitarisme,” waarbij technologie en communicatie gedrag controleren ten koste van democratische waarden. De focus van het symposium op interventies zoals motiverende gespreksvoering om de vaccinatiegraad te verhogen, weerspiegelt deze strategieën, maar zonder een reflectie op hun potentieel manipulatieve karakter. Malone’s analyse onderstreept dat zonder kritische evaluatie van eerdere fouten, zoals tijdens COVID-19, overheids- en academische instanties niet geloofwaardig zijn om gedragsbeïnvloeding ethisch vorm te geven.
Robert Malone is een van de sprekers op het door Stichting Artsen Collectief georganiseerde congres Back to the Future: Restoring Hypocrates, Trust and Sovereignity in Modern Medicine, 25 en 26 oktober 2025, Antropia, Driebergen.
Onjuistheden in overheids- en academische communicatie
De COVID-19-pandemie legde ernstige tekortkomingen bloot in overheids- en academische communicatie, die het symposium centraal zou moeten stellen:
- Het “veilig en effectief” mantra. Overheden en academici, waaronder het RIVM, herhaalden dat COVID-19-vaccins “veilig en effectief” waren, een boodschap die vaak zonder nuance werd uitgedragen. Hoewel vaccins aanvankelijk ernstige ziekte en sterfte leken te reduceren onder risicogroepen, bleek hun effectiviteit tegen transmissie beperkt. Bijwerkingen zoals myocarditis en trombose werden aanvankelijk gemarginaliseerd, zoals onlangs bleek in de Amerikaanse senaat. Deze eenzijdige communicatie, zonder ruimte voor onzekerheden, heeft het vertrouwen van burgers ernstig geschaad.
- De zoönotische oorsprong van COVID-19. Het symposium benadrukt zoönosen als dominante oorzaak van pandemieën, een narratief dat tijdens COVID-19 werd gebruikt om een natuurlijke oorsprong te promoten. De hypothese van een laboratoriumontsnapping, zoals uit het Wuhan Institute of Virology, werd echter lang als complottheorie afgedaan. Documenten via de Freedom of Information Act (2023) en analyses van wetenschappers zoals Alina Chan en publicisten als Jan Bonte (2025) suggereren dat de lab-lekhypothese serieuze aandacht verdient. De eenzijdige focus op zoönose illustreert een gebrek aan wetenschappelijke openheid, wat het vertrouwen in academische instellingen verder heeft ondermijnd.
Deze onjuistheden tonen aan dat overheden en academici tijdens de pandemie vaak een gepolitiseerde agenda volgden in plaats van een open, wetenschappelijke dialoog te bevorderen. De stilte in het programma van het symposium over deze misstappen suggereert een gebrek aan zelfreflectie, wat hun geschiktheid voor gedragsbeïnvloeding zou ondermijnen.
Een holistische visie
Oud-huisarts Michael Smulders biedt in Bodemloos, zorg voor de zorg een pleidooi voor preventieve, holistische zorg. In plaats van eenzijdige vaccinatiecampagnes, zoals die voor het HPV-vaccin, pleit hij voor transparantie en patiënt-empowerment. Volgens Smulders zijn de symposiuminterventies paternalistisch, omdat ze naleving boven autonomie stellen. Hij wijst erop dat het symposium ten onrechte suggereert dat pandemie-uitkomsten vooral afhangen van technische interventies, terwijl hun effect onvoorspelbaar is. Historisch onderzoek toont aan dat socioeconomische klasse en het welzijn van de bevolking de beste voorspellers zijn van pandemie-uitkomsten, ongeacht het type ziekteverwekker. Door de focus op interventies verwaarloost het symposium algemene gezondheid en “gezondhoudzorg”. Gedragsbeïnvloeding moet voortkomen uit vertrouwen en geïnformeerde keuzes, niet uit top-down sturing.
Ethische en wetenschappelijke implicaties
Het ogenschijnlijke gebrek aan kritische zelfreflectie op de rol van overheid en academie tijdens COVID-19 is zorgwekkend. De onjuiste “veilig en effectief” claim en het eenzijdige zoönose-narratief hebben het vertrouwen in instituties beschadigd, een probleem dat het symposium niet duidelijk lijkt te behandelen. Het maakt overheden en academici, zoals vertegenwoordigd in het symposium, weinig geschikt voor het ontwerpen van gedragsbeïnvloedingscampagnes als zij eerdere fouten niet erkennen. Zij riskeren zelfs een verdere erosie van publiek vertrouwen.
Toch enige zelfreflectie?
De enige presentatie in het programma die wellicht tot zelfreflectie aanspoort is die van Danielle Timmermans van het Amsterdam UMC. Zij schrijft: “Ondanks grote onzekerheden aan het begin van de COVID19-pandemie ontbrak het in de communicatie naar het publiek vaak aan verwijzingen naar de onzekerheid van wetenschappelijke kennis. Pas later benoemden politici en experts vaker de risico’s en onzekerheden. In deze presentatie bespreek ik hoe experts, beleidsmakers en communicatieprofessionals omgingen met deze onzekerheden, en wat er zo moeilijk is.”
Wij zijn zeer benieuwd naar haar antwoord op deze vraag “wat er zo moeilijk is”. Misschien is er vooral behoefte aan gedragsbeïnvloedig van experts, beleidsmakers en communicatieprofessionals, en pas in tweede instantie van het grote publiek.
Vanuit het Artsen Collectief pleiten wij voor gedragsbeïnvloeding die transparantie en autonomie vooropstelt. Het symposium had sessies moeten wijden aan het herstellen van vertrouwen na misleidende communicatie, bijvoorbeeld door de lab-lekhypothese openlijk te bespreken of vaccinatierisico’s eerlijk te communiceren. Alleen door zelfreflectie kunnen instanties geloofwaardigheid herwinnen. Bij een volgende gelegenheid zijn wij zeker bereid hieraan mee te werken.
Aanbevelingen voor een ethische toekomst
Om gedragsbeïnvloeding ethisch en effectief te maken, stellen wij de volgende aanbevelingen voor:
- Kritische Zelfreflectie: Overheden en academici moeten hun rol in de COVID-19-communicatie evalueren, met erkenning van onjuistheden zoals het “veilig en effectief” mantra en de zoönose-focus.
- Transparante Communicatie: Onzekerheden over vaccins en pandemie-oorsprong moeten openlijk worden gecommuniceerd om vertrouwen te herstellen.
- Geïnformeerde Keuzevrijheid: Gedragsinterventies moeten empowerment bevorderen, met ruimte voor alternatieven.
- Onafhankelijke Wetenschap: Academische instellingen moeten vrij zijn van politieke en industriële invloeden om objectieve analyses te garanderen.
- Publieke Dialoog: Organiseer fora waar burgers, artsen en beleidsmakers open discussiëren over controversiële onderwerpen.
Conclusie
Het symposium “Gedrag & Pandemieën” biedt inzichten in gedragsbeïnvloeding, maar riskeert te falen in het kritisch reflecteren op de misstappen van overheid en academie tijdens de COVID-19-pandemie. De onjuiste “veilig en effectief” claim en het eenzijdige zoönose-narratief hebben het vertrouwen geschaad, een probleem dat het symposium vrijwel negeert. Dit gebrek aan zelfreflectie maakt deze instanties vooralsnog ongeschikt voor het opzetten van ethische gedragsbeïnvloedingscampagnes.
Stichting Artsen Collectief roept op tot een gezondheidszorg die transparantie, autonomie en wetenschappelijke integriteit vooropstelt. Alleen zo kan vertrouwen worden hersteld voor toekomstige crises.
Stichting Artsencollectief
Voor een holistische, patiëntgerichte zorg en geïnformeerde keuzevrijheid
Referenties
- Be Prepared Consortium. Deelsessies Symposium Gedrag en Pandemieën. Geraadpleegd via https://be-prepared-consortium.nl/deelsessies-symposium-gedrag-en-pandemieen/
- Malone, R. W., & Malone, J. G. (2024). PsyWar: Enforcing the New World Order. Skyhorse Publishing.
- Smulders, M. (2023). Bodemloos, zorg voor de zorg. Geraadpleegd via https://www.michael-smulders.nl/
- US Senate Majority Staff Interim Report (2025). Failure to Warn: How Federal Health Agencies Downplayed the Risk of Myocarditis and Other Adverse Events Following COVID-19 Vaccination. U.S. Senate Permanent Subcommittee on Investigations. Chairman Ron Johnson. https://www.hsgac.senate.gov/wp-content/uploads/2025.05.21-PSI-Majority-Staff-Interim-Report-Failure-to-Warn.pdf
- Chan, A. (2021). Viral: The Search for the Origin of COVID-19. HarperCollins.
- Bonte, J (2025). De Wuhan Trilogie. Corona, ontsnapt uit het lab?