Mentale gezondheid op dieptepunt en gaat verder achteruit. Wanneer stellen we als samenleving een grens?

Nog niet eerder in de moderne geschiedenis is er zo veel aandacht besteed aan de risico’s op ziek worden, als de laatste anderhalf jaar. Voortdurend worden ons door overheid en de media doemscenario’s voorgehouden met dagelijkse updates over ziekenhuis- en ic-opnames. Deze boodschap van een continue aanwezige, ernstige medische dreiging, gecombineerd met de ingezette coronamaatregelen zoals afstand houden, avondklok en lockdowns heeft een diepgaande impact op het mentaal welbevinden van mensen. De maatregelen worden schijnbaar eindeloos verlengd en er komen zelfs maatregelen bij zoals een covid-toegangspas die tot verdere uitsluiting van groepen mensen in de maatschappij zal leiden. In de eerste twee kwartalen van 2021 was 15 procent van de bevolking van 12 jaar of ouder psychisch ongezond. Dit percentage is sinds 2001 niet zo hoog geweest. Als dit niet wordt gestopt, is te voorzien dat een verdere achteruitgang zal volgen, niet in het minst voor de jongeren en ouderen in onze maatschappij.
Tot hoeverre staan we dit toe als samenleving, waar stellen wij een grens aan dit leed?

Steeds is benadrukt hoe ernstig het coronavirus zou zijn. Al vrij snel werd duidelijk dat de Infection Fatality Ratio (IFR) lager was dan men aanvankelijk vreesde: die kwam uit op 0.15. Maar door te blijven hameren op de ernstige medische dreiging en door de vrijheidsbeperkende maatregelen zonder perspectief ervaren veel mensen continu stress. Stress die nog eens versterkt wordt door het ervaren van minder steun van andere mensen in de privé- of beroepssfeer (door het verplichte thuiswerken van een flink deel van de beroepsbevolking, het samenscholingsverbod en de avondklok bijvoorbeeld). Of door dreiging van verlies van werk en inkomen (denk aan de culturele sector, het mkb, de horeca).
Het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) monitort sinds 2001 het welbevinden van de bevolking aan de hand van een vragenlijst waarin naar vijf aspecten wordt gevraagd: somberheid, zenuwachtigheid, in de put zitten, rust en kalmte, gelukkig zijn. Recent publiceerde het CBS dat in 2020  meer mensen rapporteren psychisch ongezond te zijn in vergelijking met het jaar daarvoor. Dit lijkt zich in het eerste kwartaal van 2021 verder door te zetten. Door de toevoeging van specifieke vragen over de gemoedstoestand is te zien dat eenzaamheid vaak wordt gerapporteerd, naast gevoelens van angst, stress en somberheid. In de eerste twee kwartalen van 2021 was 15 procent van de bevolking van 12 jaar of ouder psychisch ongezond. Dit percentage is sinds 2001 niet zo hoog geweest¹.

In het buitenland worden dergelijke signalen ook genoemd: in Oostenrijk ervaart een derde van de algehele volwassen bevolking minder mentale gezondheid. Vooral mensen met een voorgeschiedenis van psychische problemen ervaren nog meer negatieve gevolgen van de Covid-crisis en de ingezette maatregelen ². In Frankrijk worden meer angstklachten gezien (stijging van 17,3% naar 20,1 %) bij 9.598 onderzochten; met name bij vrouwen, ouderen en jongeren ³.

In Nederland heeft het Nederlands Jeugdinstituut uitgebreid onderzoek⁴ gedaan naar het effect van de Covid-19-crisis op jeugd en gezin. Ze hebben daarvoor meer dan 130 wetenschappelijke studies, peilingen en enquêtes geanalyseerd en signaleren op basis daarvan dezelfde achteruitgang van de mentale gezondheid. In het algemeen voelden kinderen en jongeren zich in april 2020 minder gezond vergeleken met hun situatie in 2018. Er zijn in de onderzochte groep meer slaapproblemen en meer angstklachten, met zelfs een verdubbeling van 8% naar 16% vergeleken met 2018. Jongvolwassenen zijn meer medicatie voor angst en depressie gaan gebruiken. De Universiteit Utrecht zien dat hun (mbo-)studenten meer sociale problemen hebben en vaker rusteloos zijn of sneller afgeleid in vergelijking met 2019.

In de kranten is dergelijke informatie ook steeds vaker terug te vinden. Zo verscheen in de Volkskrant een artikel⁵ over hoe kinderen de dupe zijn geworden van het coronabeleid. In het onderzoek van de Kinderrechtenorganisatie in samenwerking met de Erasmus Universiteit Rotterdam  werd geconcludeerd dat de Nederlandse overheid niet voldoende heeft gedaan heeft om de scholen open te houden; kinderen werden ingezet als middel om ouders thuis te houden. Het Kinderrechtencomité van de Verenigde Naties heeft in de eerste maanden van de coronacrisis al gewaarschuwd voor de ernstige gevolgen voor kinderen, zowel op fysiek als psychologisch vlak.

Er is dus algehele consensus in meerdere landen dat de coronacrisis en de ingezette maatregelen tot verslechterde mentale gezondheid leiden. Er is echter nog steeds geen zicht op het beëindigen van de maatregelen – integendeel, de corona-toegangspas zorgt voor verdere verdeling en maatschappelijke uitsluiting van groepen (denk aan ongevaccineerde tieners, bejaarden zonder smartphone of printer, mensen die allergisch zijn voor het vaccin, volwassenen die willen afwachten met inenten of daar principiële bezwaren tegen hebben, etc).  De mentale gezondheid zal daar nog verder door verslechteren, en het is hoog tijd dat dit serieus wordt meegenomen in de afwegingen van de beleidsmakers. Wat is de prijs van de maatregelen, niet alleen voor fysieke gezondheid en de druk op de zorg, maar ook voor de geestelijke gezondheid en de kostbare cohesie van onze samenleving?

Bronnen:

1. https://www.cbs.nl/nl-nl/nieuws/2021/35/mentale-gezondheid-in-eerste-helft-2021-op-dieptepunt
2. Simon J. , Helter T.M., White R.G. van der Boor C. & Laszewska A. (2021). Impacts of the Covid-19 lockdown and relevant vulnerabilities on capability wellbeing, mental health and social support ; an Austrian survey study. BMS Public Healt, 21(1);314.
3. Ramiz L., Contrand B., Rojas Castro M.Y., e.a. (2021). A longitudinal study of mental health before and during COVID-19 lockdown in the French population. Gloval Health;Mar 22;17(1):29.
4. Onderzoek Nederlands Jeugdinstituut: https://www.nji.nl/publicaties/effect-van-corona-op-jeugd-gezin-en-jeugdveld, laatst bezocht 15-09-2021.
5. https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/kinderen-de-dupe-van-nederlands-coronabeleid-uniek-negatief-voorbeeld-in-de-wereld~b4c1d525/

Het Artsen Collectief vindt dat er is sprake van een angstpandemie rondom corona. De schadelijke gevolgen van de coronamaatregelen voor onze psychische gezondheid, zoals minder sociale contacten, minder bewegen en het ontstaan van financiële problemen, zijn zodanig groot dat zij niet in verhouding staan tot het doel ervan. Angst zonder perspectief tast gezondheid en draagvlak aan. Meer lezen? Zie onze onderbouwing ‘Angst’ >