Theoretisch hebben mondkapjes, officieel mondneusmaskers, twee verschillende functies:
- Persoonlijke bescherming bieden tegen infectie
Hieronder valt het dragen van een FFP2-masker voor zorgprofessionals die in contact met besmettelijke patiënten komen
- Voorkomen van verspreiding van ziekteverwekker (source control)
Hieronder valt het dragen van een mondkapje door iemand die het virus kan uitdragen
De volgende vragen zijn voor dit document onderzocht:
I – Wat is de effectiviteit van het dragen van een mondkapje (in het openbare leven)?
Hierbij is gekeken naar:
Ia – Laboratoriumstudies,
Ib – Empirisch bewijs
Ic – Gerandomiseerd onderzoek (RCT),
Id – Systematic reviews,
Ie – Expert opinions
II – Wat zijn de nadelige effecten van het dragen van een mondkapje?
IIa – Gezondheidsschade – ademhaling, huid, overige
IIb – Communicatie- psychologisch
IIc – Verhoogd infectierisico
Onze conclusie:
Er is tot op heden geen bewijs dat het dragen van een mondkapje invloed heeft op de verspreiding van het SARS-CoV-2-virus, en daarmee het verloop van de epidemie. Uit de meest recente Cochrane systematic review blijkt dat het juist aannemelijk is dat er geen effect is op overdracht van respiratoire virussen in het algemeen.
Er zijn nu drie studies opgezet over het gebruik van niet-medische en medische mondkapjes in de gemeenschap tijdens de Covid-19-pandemie (in Guinea-Bisseau, India, en Denemarken, waarbij de laatste net gepubliceerd is en geen effect laat zien).
Het gebrek aan bewijs voor het dragen van mondkapjes bij Covid-19 is verontrustend. Dat veel overheden deze maatregel toch treffen zonder degelijke onderbouwing, suggereert een gebrek aan belangstelling voor evidence based medicine (= gezondheidszorg gebaseerd op het best beschikbare bewijs).
Daarnaast wordt in onderzoek naar het dragen van mondkapjes voornamelijk gekeken naar het werkzame effect. Bijwerkingen en schadelijke effecten worden niet onderzocht of ondergerapporteerd. Uit één onderzoek blijkt dat het dragen van een niet-medisch mondkapje juist tot een verhoogd infectierisico kan leiden.
In veel landen is het dragen van een mondkapje al maanden verplicht. Wat het dragen van mondkapjes op lange termijn met gezondheid en welzijn doet, is volledig onbekend. Tot op heden is er slechts één groot onderzoek bekend, en dat kijkt naar het effect bij kinderen. Onder 20.000 ouders rapporteert 68% van hen dat hun kinderen nadelige effecten ervaren van het dragen van een mondkapje. Dit waren effecten als hoofdpijn, moeite met concentreren en leren, minder vrolijk zijn, niet naar school willen gaan en moeheid.
Vraag I: Wat is de effectiviteit?
Ia – Laboratoriumstudies
De filtereffectiviteit, gemeten voor verschillende materialen. Niet-medische mondmasker filteren geen deeltjes onder 0.3 µmeter (er wordt aangenomen dat SARS-CoV-2- deeltjes 0.125 µmeter zijn).
Gemiddeld genomen voor verschillende partikelgrootte is de effectiviteit:
- Zakdoek 2% (eenlaags) to 13% (drielaags)
- Sjaal 10 – 20%
- Stoffen mondkapje 10 – 38%
- Trui 20 – 40%
- Handdoek 40%
- Chirurgische maskers 55%
- FFP2-masker 95%
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/20584862/
https://aaqr.org/articles/aaqr-13-06-oa-0201
Naast filtercapaciteit is de pasvorm van belang. Maskers dienen als o.a. barrière voor uitademen van kleine deeltjes en lucht. Die nemen de weg van minste weerstand, dus zal dat door open zijkanten naar buiten en binnen gaan. Ook zal dit met hogere flow zijn, waardoor deeltjes een langere afstand afleggen.
Ib – Empirisch bewijs
Europa
Onderzoek onder 30 Europese landen naar verschillende interventies en de effecten op het verloop van de pandemie laat zien dat mondkapjesplicht geen positief effect heeft gehad. Resultaten zijn voorbarig en niet betrouwbaar genoeg om beleid op te maken: heterogeniteit in gebruik (advies versus plicht, in verschillende situaties), en omdat maskerplicht vaak laat in de epidemie werd ingesteld. Opvallend: 15 dagen na instellen van plicht is er juist sprake van toename van gevallen en overlijden. Conclusie van het onderzoek: de resultaten ervan steunen niet het wijdverspreide gebruik van mondkapjes. https://www.medrxiv.org/content/10.1101/2020.05.01.20088260v1.full.pdf
Oostenrijk
Wetenschappers in Oostenrijk zagen geen invloed op de infectiegraad van het introduceren, afschalen en weer herintroduceren van mondkapjes.
https://corona-transition.org/maskenpflicht-brachte-in-osterreich-keinerlei-messbaren-nutzen
VS
In de staat Kansas hadden 90 provincies zonder maskerplicht minder infectiegevallen dan 15 provincies mét maskerplicht. Om dit te verhullen heeft de overheid van Kansas bij presentatie van de cijfers de statistieken misleidend gepresenteerd.
https://sentinelksmo.org/more-deception-kdhe-hid-data-to-justify-mask-mandate/
Ic- Gerandomiseerd gecontroleerde onderzoek
DANMASK-19
Tot nu toe is dit het enige gerandomiseerde gecontroleerde onderzoek (RCT) dat kijkt naar preventie van COVID-19 door het dragen van een mondkapje in de gemeenschap[B1] . Een RCT is kwalitatief het beste wetenschappelijke onderzoek dat men kan uitvoeren.
In deze trial werden 6000 proefpersonen gelijk verdeeld in een groep die een maand chirurgische mondmaskers droeg en een andere groep die geen maskers zou dragen. Na een maand werd getest op een (doorgemaakte) corona-infectie. Er was slechts een zeer klein (niet-significant) verschil tussen beide groepen. In beide groepen liep rond de 2 % van de deelnemers een corona-infectie op. Zelfs als alleen naar de groep werd gekeken, die het mondkapje precies volgens de regels droeg (op tijd wisselen en goede handhygiëne) was er geen opvallend (significant) verschil. Daarmee lijkt het erop dat het dragen van een masker in de gemeenschap[B2] zeer goed overdacht moet worden. Is het mogelijke voordeel op populatie niveau groter dan het mogelijke nadeel? Bijvoorbeeld denkend aan de impact op sociaal-maatschappelijk en psychisch niveau, of de kans op negatieve gezondheidseffecten als gevolg van langdurig en verkeerd gebruik?
Id – ‘Systematic reviews’
Een systematic review is een verzameling en kritische beschouwing van al het beschikbare bewijs over een wetenschappelijk vraagstuk. Cochrane staat bekend om de meest betrouwbare en volledig opgezette reviews. Daarom kijken we eerst naar de Cochrane review over mondkapjes.
- 2011 Cochrane systematic review: “Physical intervention to interrupt or reduce the spread of respiratory viruses.” Jefferson et al
https://doi.org/10.1002/14651858.CD006207.pub4
Resultaat: 67 studies over verschillende niet-medicamenteuze interventies. Omvat randomised control trials (RCT), cohort en case control studies. Resultaat: FFP2-maskers niet-inferieur aan chirurgische maskers voor voorkomen verkoudheid of influenza, maar duurder en oncomfortabel en gaven huidirritaties. Tekortkomingen in de studies blijken: groot risico op bias, en studies van gemengde kwaliteit . De conclusie: combinatie van multiple interventies zoals hygiëne en physical distancing en mondkapjes verlagen het risico op infectie. Grootste gedeelte van bewijs komt vanuit gezondheidszorg-setting, slechts één studie in familiecluster in huis. Geen bewijs voor gebruik in gemeenschap.
Totaal 14 randomised trials. Resultaat: geen verschil in optreden van influenza of influenza like illness (ILI) tussen wel of niet dragen van mondkapje in gezondheidszorg of community settings. Geen verschil tussen FFP2-maskers of chirurgische maskers. Eén RCT vond dertien keer vaker griepachtige ziekte bij de mensen die niet-medische mondkapjes droegen dan bij chirurgische of FFP2-masker. Ook meer griepachtige infecties in vergelijking met de controle groep die alleen af en toe een medisch masker droeg). Tekortkomingen in de studies waren: kwaliteit van onderzoeken was matig. Studies die plaatsvonden in de gemeenschap keken in specifieke setting (studentenhuizen, huishouden of onder hadj-pelgrims). Studies vonden plaats tijdens influenza-epidemie, waar niet bekend is of het voorkomen van het griepvirus dan net zo vaak is als sommige locaties met SARS-CoV-2 is geweest. Schadelijke effecten van maskers zijn onder gerapporteerd. Geen reportage van non-compliantie. Waarom bij het dragen van niet-medische mondkapje er juist meer griepinfectie kan zijn, kan komen door schadelijk effect van stoffen kapje, of door voordeel van medisch masker, of allebei.
Update Nov 2020: Alleen naar kwalitatief goede studies gekeken (RCT en cluster-RCT). Totaal 67 studies over verschillende niet-medicamenteuze maatregelen waaronder dragen van mondkapjes. Conclusie: het dragen van mondmasker maakt mogelijk geen of zeer weinig verschil op het krijgen van griepachtige ziekte. Daarnaast zeer waarschijnlijk dat het dragen van mondkapje nauwelijks tot geen verschil geeft op laboratorium-bevestigde griep.
- mei 2020: “Nonpharmaceutical Measures for Pandemic Influenza in non-healthcare settings” Jingyi Xiao et al
https://wwwnc.cdc.gov/eid/article/26/5/19-0994_article
Systematic review gepubliceerd door Centre Disease Control in VS met analyse van 10 RCT. Geen significant effect van mondkapjes op overdracht van laboratorium-bevestigde influenza. Er is beperkt bewijs voor effectiviteit in het voorkomen van influenzavirus overdracht door mondkapjes zowel als broncontrole als persoonlijke bescherming. Meeste RCT zijn underpowered, sommige studies rapporteren suboptimale naleving van het dragen van mondkapje.
- Juni 2020 “Physical distancing, face mask, eye protection to prevent person-to-person transmission of SARS cov2 and COVID-19. A Systematic review and meta analyse”. Chu et al
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7263814/
Deze review in The Lancet is veel geciteerd. Gebruikt lagere kwaliteit van bewijs (niet alleen RCT), en vond wel effect van mondkapjes zowel in gezondheidszorg-setting als in community. De onderzochte maskers waren FFP2-, chirurgische maskers, en 12 tot 16-laags katoenen maskers. Hun conclusie is dat verder onderzoek van hoge kwaliteit gedaan moet worden om de effectiviteit van verschillende soorten maskers onder bevolking en in gezondheidszorg te onderzoeken.
Overigens worden er vraagtekens gezet bij deze review. Hij is in opdracht van de WHO gedaan, en gedeeltelijk betaald door WHO. Van de 29 studies gaan er maar vier over SARS-CoV-2-virus, overige MERS/SARS-virus. Slechts drie studies in community setting waarvan één verkeerd geïnterpreteerd als community (blijkt zorgsector), één studie laat geen verschil zien, en een andere is een slecht opgezette retrospectieve studie. De review heeft geen enkele relevantie voor het wijdverspreid dragen van niet-medische maskers door bevolking in algemeen.
Overigens hebben twee professoren van Center of Evidence Based Medicine in Oxford de conclusies van dezelfde review onderuitgehaald met betrekking tot het gedeelte over physical distancing.
https://swprs.org/who-mask-study-seriously-flawed/
Het Noorse Institute for Public Health berekende dat 200.000 mensen een mondkapje moeten dragen om één besmetting per week te voorkomen.
Ie – Expert opinions
- RIVM (2 oktober 2020): “Mondkapjes is geen medische, maar politieke beslissing” https://nos.nl/artikel/2350709-van-dissel-blijft-erbij-gewone-mondkapjes-hebben-weinig-effect.html
- Advies OMT aan minister VWS (18 september 2020): “Een grootschalig gebruik van medische mondneusmaskers door deze groep acht het OMT niet geïndiceerd. {…} Dat laat onverlet dat mensen de mensen die dat willen en zich hier veiliger bij voelen, zelf de keuze kunnen maken om niet-medische mondneusmaskers te gebruiken”
https://www.rijksoverheid.nl/documenten/brieven/2020/09/21/advies-nav-77e-omt-deel-2
- De WHO heeft jarenlang, tot 8 juni 2020, het volgende advies aangehouden:
-
- “ The wide use of masks by healthy people in the community setting is not supported by current evidence and carries uncertainties and critical risks.”
- “Medical masks should be reserved for health care workers. The use of medical masks in the community may create a false sense of security, with neglect of other essential measures, such as hand hygiene practices and physical distancing, and may lead to touching the face under the masks and under the eyes, result in unnecessary costs, and take masks away from those in health care who need them most, especially when masks are in short supply.”
- “Masks are effective only when used in combination with frequent hand-cleaning with alcohol-based hand rub or soap and water.” WHO acknowledges that most people do not use masks properly.
Op 8 juni 2020 (na publicatie van eerder genoemde Lancet-review in opdracht van WHO) heeft de WHO haar standpunt gewijzigd, waarbij ze toegaven dat er ontbrekend bewijs voor effectiviteit was, maar wel mensen boven de 60 jaar met onderliggende aandoeningen adviseren om een drielaags stoffen kapje te dragen in publieke ruimte, of als afstand houden niet kan. Redenen voor het adviseren van mondkapjes was o.a. dat het mensen het gevoel gaf iets te kunnen doen tegen het virus, en als herinnering zich aan alle andere maatregelen te houden.
- Center for Disease Control (CDC)
- Maart 2019 t.a.v. influenza: “Masks are not usually recommended in non-healthcare settings; however, this guidance provides other strategies for limiting the spread of influenza viruses in the community”
- Na 7 augustus 2020 veranderde de CDC van mening en adviseerde wel het gebruik van mondkapjes in de publieke ruimte.
https://www.cdc.gov/flu/professionals/infectioncontrol/maskguidance.htm
Vraag II: Negatieve effecten
IIa – Gezondheidsschade – ademhaling, huidschade, hoofdpijn, overige
Ademhaling
Dragers van een chirurgisch mondmasker hadden significant meer benauwdheid na wandeling van zes minuten. Twee studies naar het effect van het dragen van mondkapjes op zuurstofopname en longfunctie laten verschillende uitkomsten zien. Studie met zestien mannen die kort inspanning moesten leveren met verschillende maskers op toonde aan dat er geen verschil in hartslag, saturatie, ademhalingsfrequentie optrad. Bij inspanning met een FFP2-masker was er een significante verhoogde uitgeademde CO2. Conclusie is dat matige inspanning met een masker veilig is, maar mensen met longaandoening moeten oppassen. Een andere kleine studie van twaalf mannen met verschillende mondkapjes op liet een significante verslechtering van longfunctie, ventilatievermogen en comfort zien tijdens inspanning. Het dragen van mondkapjes kan het beademen bemoeilijken waardoor andere gezondheidsklachten kunnen verergeren. Het dragen van een FFP2-masker tijdens vier uur lange dialyse leverde significante reductie van de zuurstofspanning op in het bloed. Het dragen van een chirurgisch mondmasker tijdens een operatie leidde tot een saturatiedaling na de operatie, deze bleef echter nog binnen normaalwaardes ( een daling van 97.8% naar 96.3% – 95.8%). Auteurs halen aan dat een kleine daling in gemeten saturatie een grotere daling in zuurstofgehalte in bloed kan beteken.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/32969531/
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/15340662/
http://scielo.isciii.es/pdf/neuro/v19n2/3.pdf
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/29395560/
Huidschade
In de meeste studies naar het effect van mondmaskers wordt bijkomende schade ondergerapporteerd. Er zijn een paar studies en casereports over huidschade door het dragen van mondmaskers. Hieronder vallen zaken als contact-dermatitis, jeuk, verergering of veroorzaken van acné. Een overzicht van 84 artikelen vond dat het dragen van maskers een negatief effect had op het ademhalingsmechanisme en warmteregulatie door de huid, waardoor het moeilijk is om de kapjes voor langere tijd te dragen.
https://academic.oup.com/annweh/article/56/1/102/166254
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/32406064/
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/32632523/
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/32449781/
https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/jdv.16905
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/32468589/
Enkele experts uit Duitsland hebben zorgen geuit over het inademen van chlorine en microplasticdeeltjes tijdens het dragen van mondkapjes. E is geen enkele kwaliteitscontrole op de verschillende niet-medische mondmaskers die nu verkrijgbaar zijn.
https://corona-transition.org/maskentragen-noch-ungesunder-als-gedacht
Hoofdpijn
Een ander bijkomend gezondheidseffect is het optreden van hoofdpijn. 37-80% van de mensen die een mondkapje draagt gaf aan hierdoor hoofdpijn te krijgen. Er zijn verschillende theorieën over de oorzaak hiervan, bijvoorbeeld door CO2-stapeling doordat de uitgeademde lucht weer heringeademd wordt. Een andere optie is het elastiek van de kapjes.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/19216002/
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/32232837/
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/16441251/
IIb – Communicatie-psychologisch
Expressie van ons gezicht vormt een belangrijk onderdeel van communicatie tussen mensen. Het bedekken van het gezicht zorgt voor meerdere problemen. Het leidt tot gestoorde gezichtsherkenning en lezen van gezichtsuitdrukkingen, onvermogen tot overbrengen van emoties, en bemoeilijkt de communicatie. Het stemgeluid wordt gedempt en men is daardoor minder goed verstaanbaar. De non-verbale taal van ons gezicht is universeel. Met name expressie van de mond is belangrijk voor het overbrengen van positieve emoties. Bedekken van de mond leidt tot verkeerde interpretatie, en daardoor tot verstoring van sociale interacties. Juist voor ontwikkeling van kinderen en jongeren is dit essentieel. Maskerdracht op scholen – waar sociaal emotionele interactie moet kunnen plaatsvinden tussen leerling en leraar, identificatie en communicatie, en begrip- zal dit ernstig verstoren. In een online onderzoek gaf 82% van jeugdzorgprofessionals aan dat een mondmasker de interactie met kinderen belemmerde en 62% van hen angst bij kinderen bemerkte.
https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S2211949320300144?via%3Dihub
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7436769/
Een Duits onderzoek onder 1000 deelnemers vond ernstige psychosociale gevolgen ten gevolge van de introductie van de maskerplicht.
https://www.psycharchives.org/handle/20.500.12034/2751
Een recent onderzoek met vragenlijst, afgenomen onder 20.000 ouders in Duitsland, vond dat 68% van de ouders aangaf dat het dragen van een mondmasker bij hun kinderen nadelige effecten op de gezondheid en welzijn gaf. Zij rapporteerden dat hun kinderen hoofdpijn en moeheid aangaven, moeite met concentreren, minder vrolijk waren, niet naar school willen gaan of leerachterstand opliepen..
Mensen die om medische redenen geen mondkapje kunnen dragen, worden nu geweerd uit het openbaar vervoer. De verplichting van de overheid voor het dragen van mondkapjes in openbare ruimtes waaronder winkels, leidt er soms helaas ook toe dat mensen die vanwege medische redenen geen mondkapje dragen niet worden toegelaten, door omstanders worden aangesproken, of door hun omgeving als gevaarlijk of asociaal worden gezien. Het niet-dragen van een mondkapje leidt daarmee tot discriminatie, stigmatisering en sociale deprivatie.
IIc – Verhoogd infectierisico
Door verkeerde omgang met een mondkapje kan juist een verhoogd infectierisico ontstaan.
Een mondkapje word vochtig door uitgeademde lucht, waarmee omstandigheden worden gecreëerd waarin (ziekmakende) micro-organismes goed gedijen. Uitgeademde virussen en ook bacteriën en schimmels accumuleren en vermeerderen zich, zeker als maskers voor langere tijd gedragen worden. Door het benauwde gevoel wat mondmaskers geven en het herinademen van Co2, ontstaat een vergrote ademfrequentie en -diepte. Hierdoor kunnen eventueel uitgeademde virusdeeltjes zich meer en dieper verspreiden in de longen.
Uit een andere studie blijkt dat er meer SARS-CoV-2-deeltjes aan de buitenkant dan de binnenkant van het masker te zitten. Uit observaties blijkt dat meer dan 90% geen goede handhygiëne toepast voor aanraking van het masker. Hierdoor kan (zelf)contaminatie ontstaan als men vervolgens weer ogen, andere mensen of voorwerpen aanraakt. Dezelfde voorzichtigheid wordt ook zelden toegepast voor het opbergen, weggooien en hergebruiken van een masker. Hierdoor kan een mondkapje contraproductief werken.
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7296904/
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/31159777/
https://www.acpjournals.org/doi/10.7326/M20-1342\
WHO geeft de volgende negatieve effecten aan (juni 2020)
- “The likely disadvantages of the use of mask by healthy people in the general public include:
- potential increased risk of self-contamination due to the manipulation of a face mask and subsequently touching eyes with contaminated hands;
- potential self-contamination that can occur if non- medical masks are not changed when wet or soiled. This can create favourable conditions for microorganism to amplify;
- potential headache and/or breathing difficulties, depending on type of mask used;
- potential development of facial skin lesions, irritant dermatitis or worsening acne, when used frequently for long hours;
- difficulty with communicating clearly;
- potential discomfort;
- a false sense of security, leading to potentially lower adherence to other critical preventive measures such as physical distancing and hand hygiene;
- poor compliance with mask wearing, in particular by young children;
- waste management issues; improper mask disposal leading to increased litter in public places, risk of contamination to street cleaners and environment hazard;
- difficulty communicating for deaf persons who rely on lip reading;
- disadvantages for or difficulty wearing them, especially for children, developmentally challenged persons, those with mental illness, elderly persons with cognitive impairment, those with asthma or chronic respiratory or breathing problems, those who have had facial trauma or recent oral maxillofacial surgery, and those living in hot and humid environments.”
Overige bronnen:
https://aapsonline.org/mask-facts/
https://swprs.org/face-masks-evidence/
https://www.primarydoctor.org/masks-not-effect
Editorial New England Journal Medicine:
https://www.nejm.org/doi/10.1056/NEJMp2006372?url_ver=Z39.88-2003&rfr_id=ori%3Arid%3Acrossref.org&rfr_dat=cr_pub++0pubmed
Center of Evidence Based Medicine, Oxford: www.cebm.net/covid-19/masking-lack-of-evidence-with-politics/
https://www.bmj.com/content/369/bmj.m1422
Mask mania: compulsory facemasks are a case of coronavirus-fuelled panic not scientific policy