Is minister Dijkgraaf selectief in het beschermen van wetenschappers?

Nationaal centrum voor wetenschapscommunicatie

Eind mei werd bekend gemaakt dat Nederland een ‘nationaal centrum voor wetenschapscommunicatie’ krijgt. Dit centrum moet wetenschappelijke feiten doeltreffend aan een breed publiek communiceren. De context hiervan wordt duidelijk in een citaat van minister Dijkgraaf van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap uit het nieuwsbericht van de Rijksoverheid:

“Ik sta voor wetenschappelijke feiten en degenen die ze verkondigen. De afgelopen coronaperiode hebben we gezien hoe wetenschappelijke kennis onder druk kan komen te staan in ons publieke en politieke debat. Voor een stevige rol van wetenschap in onze samenleving is ook een stevig fundament onder onze wetenschapscommunicatie nodig.”

“Ministry of Truth”

In zijn roman ‘1984’ schreef George Orwell over het “Ministry of Truth”, de overheidsinstantie die beslist of iets waarheid is. Minister Dijkgraaf van Onderwijs en Wetenschappen pleit nu voor een overheidsinstantie die wetenschappelijke informatie moet gaan communiceren naar een breed publiek. De afgelopen twee jaar hebben wij kennis gemaakt met overheidscommunicatie over corona, de effectiviteit van lockdowns, mondmaskers, handen wassen, vaccinaties. Vragen stellen hierover, vragen om open debatten, het transparant delen van data en modellen waren plots een bedreiging. Afwijkende wetenschappelijk gefundeerde opinie werd gecensureerd.
Het ging zelfs zo ver dat artsen bij het voorzien van hun patiënten in ‘informed consent’ over medicatie en vaccinatie te maken kregen met de Inspectie voor Gezondheidszorg en Jeugd, lees ook ‘Onderzoek: de Inspectie voor Gezondheidszorg en Jeugd dient vooral de minister’.

Het Artsen Collectief vreest dat dit nieuwe communicatie centrum een “Center of Academic Truth” kan gaan worden, die de van overheidswege uitverkozen interpretatie van de data uitdraagt. Minister Dijkgraaf sprak over de wetenschapscommunicatie tijdens een lezing van 11 maart 2022 in Leiden getiteld “Wanneer Kennis Kritiek wordt”. In deze lezing worden de coronavaccins beschreven als “een heroïsche prestatie van de wereldwijde onderzoeksgemeenschap” die “beter werkten dan we durfden dromen”. Critici van deze vaccins hebben “met de slechtste bedoelingen twijfel gezaaid”, “vanuit de diepste krochten van het internet”. Bovendien werden “wetenschappers bedreigd” meldde hij.

Wetenschappers bedreigd en ontslagen

Wat de minister hier naar onze mening doet is het wegzetten van critici en het overmatig rooskleurig voorspiegelen van een vaccintechnologie waarvan we inmiddels weten dat die in werkelijkheid niet zo goed werkte “als gedroomd”. Minister Dijkgraaf moet toch weten dat er een andere kant aan dit verhaal zit, en dat er ook wetenschappers werden bedreigd en ontslagen omdat zij terechte wetenschappelijke twijfel hadden, bijvoorbeeld over de vaccins en of het nodig is de hele bevolking te vaccineren, over lockdowns, over mondmaskers, zowel in Europa als in de Verenigde Staten en in Canada? De woorden “misinformatie” en “desinformatie” liggen bij politici op het puntje van hun tong als ze onwelgevallige kritiek op hun beleid detecteren. Wordt die geest overgedragen op het nieuwe centrum voor wetenschapscommunicatie? De minister zal ook weten dat wat gisteren “misinformatie” en “desinformatie” was, vandaag een “reële mogelijkheid” kan zijn.

Wij kijken terug op twee van de maatschappelijk gezien meest opvallende jaren in Nederland sinds lange tijd. Twee jaar waarin het stellen van vragen, het vragen om open debatten en verzoeken om de door de overheid gebruikte data en modellen transparant te delen, plots een bedreiging voor het eigen voortbestaan in de publieke ruimte, de social media en zelfs op de werkvloer kon beteken. Waar wetenschappers werden uitgesloten van het deelnemen aan congressen op grond van hun vaccinatiestatus, zelfs als zij natuurlijke immuniteit konden aantonen. Zonder dat hun collega’s blikten of bloosden.

Beschermen tegen ongefundeerde kritiek

Minister Dijkgraaf gaf onlangs aan “100%” achter de recente brief van Marion Koopmans en Marc Bonten in de Volkskrant te staan, een brief die werd ondertekend door 300 Nederlandse wetenschappers. Deze brief wil de wetenschap beschermen tegen ongefundeerde kritiek vanuit de Tweede Kamer. In een interview met de in de Verenigde Staten werkzame Dr. Eline van den Broek-Altenburg (gezondheidseconoom, epidemioloog en biostatisticus) wordt duidelijk dat Koopmans en Bonten zeker niet namens alle Nederlandse wetenschappers spreken, met name omdat de andere kant, die van de bedreigingen en uitsluitingen totaal wordt genegeerd. Naar aanleiding van de brief van Koopmans en Bonten deed zij een oproep aan minister Robbert Dijkgraaf om zich ook hard te maken voor de wetenschappers die kritisch zijn op het overheidsbeleid. De Volkskrant weigerde haar reactie af te drukken en ook het opiniestuk van techniekfilosofe dr. ir. Martijntje Smits en immunoloog/vaccindeskundige dr. Jona Walk werd geweigerd door de Volkskrant.

Helaas zien wij al sinds 2020 de openheid uit het wetenschappelijk debat verdwijnen. Adviezen en maatregelen werden met stelligheid afgekondigd. Er ontstond een  ‘overheidsnarratief’ vanuit een perspectief dat vrijwel geen andere inzichten toeliet en eensgezind door de media werd uitgedragen. Bij de bevolking ontstond in onze ogen hierdoor te gemakkelijk het idee dat het beleid steeds goed wetenschappelijk gefundeerd en werkzaam zou zijn en dat er geen andere opties waren.

Wetenschap gaat juist over twijfelen en vragen stellen

Wetenschap gaat juist over twijfelen en vragen stellen. Een wetenschappelijke theorie en onderzoek kan te allen tijde getoetst, herhaald en weerlegd worden. Dat is de essentie van vrije, onafhankelijke wetenschap. Hiervoor is juist een vrije en respectvolle dialoog noodzakelijk. Een dialoog waarvan het Artsen Collectief vreest dat die door het oprichten van het nationaal centrum voor wetenschapscommunicatie nog moeilijker zal worden komend najaar.